| zobacz strony |
|
• encyklopedia broni • kalendarz historyczny • prywatny portal internetowy • cmentarze I wojny • katalog monet • galeria zdjęć |
| WŁADCY DZIELNICOWI |
| ROZBICIE DZIELNICOWE |
|
Rozbicie dzielnicowe, zwane rozdrobnieniem feudalnym, to etap rozwoju państwa feudalnego, polegaj±cy na jego podziale na mniejsze jednostki terytorialne, które uzyskiwały stopniowo coraz większą samodzielność polityczną. W zachodniej Europie rozbicie dzielnicowe miało formę uniezależnienia się wielkich wasali królewskich od suzerena (monarchy) w wyniku dziedziczności urzędów, w Polsce, w Czechach, na Rusi był to podział państwa między coraz liczniejszych członków dynastii książęcych - Piastów, Przemyślidów, Rurykowiczów. W 1055, po śmierci Brzetysława I, na kilka dzielnic rozpadło się państwo czeskie, a rok wcześniej śmierć Jarosława Mądrego zapoczątkowała trwałe rozbicie olbrzymiej monarchii ruskiej.
W 1138, w wyniku ustawy sukcesyjnej Bolesława III Krzywoustego, nastąpił podział Polski między jego synów. Podział Bolesława Krzywoustego okazał się trwały; pogłębiał się w XII i XIII wieku, przetrwał do XIV wieku. [literatura:] • Encyklopedia szkolna. Historia. Warszawa 1993. |
| ROZBICIE DZIELNICOWE W POLSCE |
|
Podział państwa polskiego między synów Bolesława Krzywoustego został dokonany w wyniku ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego. Najstarszy syn, Władysław II, objął Śląsk z ziemię lubuskę oraz - jako senior - Małopolskę i zwierzchnictwo nad Pomorzem Zachodnim i Gdańskim, Bolesław IV Kędzierzawy uzyskał Mazowsze z Kujawami, Mieszko III Stary - Wielkopolskę. Henryk otrzymał z woli ojca ekspektatywę na ziemię sandomierską. Ziemia sieradzko-łęczycka przypadła jako oprawa wdowia księżnej Salomei, a zarazem miała stanowić przyszłe zabezpieczenie Kazimierza II Sprawiedliwego. Po jej śmierci Władysław II, zw. Wygnańcem, zajął tę dzielnicę wbrew woli braci. Wojna między seniorem - Władysławem II, a jego przyrodnimi braćmi, zakończyła się w 1146 porażką seniora, który zbiegł do Niemiec. Dzielnicę senioralną wraz ze Śląskiem objął Bolesław Kędzierzawy, który księstwo sandomierskie wydzielił Henrykowi. Cesarz Fryderyk I Rudobrody podjął zbrojną wyprawę interwencyjną, która jednak nie doprowadziła do powrotu Władysława II, natomiast Bolesław Kędzierzawy musiał w 1157 złożyć cesarzowi okup i hołd lenny, a w 1163 zwrócić Śląsk synom Władysława II, książętom: Bolesławowi I Wysokiemu, Mieszkowi Pl±tonogiemu i Konradowi. Po śmierci Henryka sandomierskiego małe księstwo wiślickie otrzymał Kazimierz Sprawiedliwy.
Po śmierci Bolesława Kędzierzawego w 1173, na Mazowszu panował jego syn Leszek, w Sandomierzu - Kazimierz; dzielnica senioralną z Krakowem przypadła Mieszkowi III Staremu. W 1177 Mieszko Stary został wygnany z Małopolski, a Kraków wbrew zasadzie senioratu zajął Kazimierz Sprawiedliwy; w dwa lata później Mieszko Stary został wypędzony również z Wielkopolski; odzyskał ją dopiero w 1182;
musiał jednak wydzielić dzielnice starszym, buntującym się przeciw niemu synom. Wielokrotne próby odzyskania Małopolski nie powiodły się Mieszkowi Staremu i Kraków pozostał we władaniu Kazimierza Sprawiedliwego, a po jego śmierci (1194) przypadł jego starszemu synowi, Leszkowi Białemu. Wówczas jeszcze raz Mieszko Stary osiadł na krótko w Krakowie. Na początku XIII w. Śląsk był podzielony między władcę księstwa opolsko-raciborskiego i władcę Śląska właściwego. Na kilka części rozpadła się Wielkopolska, będąca terenem stałych starć między synem Mieszka Starego, Władysławem Laskonogim, a jego bratankiem Władysławem Odonicem. Utrzymała jedność rozległa Małopolska (Kraków, Sandomierz, Lublin), rządzona przez Leszka Białego. Po jego śmierci (1227) wobec małoletniości syna Leszka, Bolesława V Wstydliwego, stanęli do rywalizacji o Kraków, uważany za gród najważniejszy, Władysław Laskonogi, Konrad I Mazowiecki (młodszy brat Leszka Białego) oraz książę wrocławski Henryk I Brodaty, który w 1232 zajął ostatecznie zamek na Wawelu, podczas gdy Sandomierz pozostał w rękach księżny wdowy Grzymisławy. W dwa lata później Henryk Brodaty zdobył także południową Wielkopolskę, aż po Wartę i utworzył rozległe państwo złożone z kilku dzielnic. Po jego śmierci w 1238, władzę nad "monarchią Henryków śląskich" przejął jego syn Henryk II Pobożny; kres jego panowaniu położył w 1241 najazd Tatarów - w bitwie pod Legnicą Henryk Pobożny zginął. Małopolskę opanował ostatecznie Bolesław Wstydliwy, Wielkopolskę zjednoczył starszy syn Władysława Odonica, Przemysł I. Natomiast środkowa Polska i Śląsk ulegały dalszemu rozbiciu.
Po śmierci Konrada Mazowieckiego (1247) i jego syna Bolesława (1248) Kujawy i Mazowsze wyodrębniły się ostatecznie jako samodzielne księstwa - pod rządami synów Konrada Mazowieckiego: Kazimierza I Kujawskiego i Siemowita I. Synowie Kazimierza Kujawskiego: Leszek Czarny, Siemomysł, Władysław I Łokietek, Kazimierz II i Siemowit, objęli jako osobne księstwa Sieradz, Łęczycę, Kujawy i Dobrzyń. Mazowsze także uległo dalszym podziałom między potomków Siemowita; stopniowo wyodrębniły się księstwa: czerskie, płockie, wiskie, rawskie, a drogą następnych podziałów dalsze. Rozbity po najeździe tatarskim Śląsk, zarządzany dotąd przez dwie główne linie książęce - wywodzącą się od Bolesława I Wysokiego, panującą na Śląsku właściwym, i od jego brata Mieszka Plątonogiego, władającą w dzielnicy opolsko-raciborskiej - podlegał dalszym podziałom. W 1249 spuścizna Henryka Pobożnego rozpadła się na trzy księstwa: wrocławskie, głogowskie i legnickie; to ostatnie podzielone zostało wkrótce na księstwa jaworskie i legnickie. W 1282 Śląsk opolsko-raciborski rozpadł się na cztery dzielnice; po śmierci wnuka Henryka Pobożnego, Henryka IV Probusa - w 1290 zaczęło się rozpadać największe z księstw śląskich - dzielnica wrocławska. W początkach XIV w. na Śląsku istniało już 17 księstw. W tej sytuacji dwoma znaczniejszymi państewkami feudalnymi stały się jedynie Wielkopolska i Małopolska. W Wielkopolsce Przemysł I musiał wydzielić dzielnicę młodszemu bratu, Bolesławowi Pobożnemu, który ostatecznie (1253) otrzymał Gniezno i Kalisz, podczas gdy Przemysł I pozostawił sobie Poznań. Rychła jego śmierć (1257) pozwoliła zjednoczyć całą Wielkopolskę pod rządami Bolesława Pobożnego, a po jego bezpotomnej śmierci (1279) - pod rządami jedynego syna Przemyła I - Przemyła II. Podobnie bezpotomna śmierć Bolesława Wstydliwego (1279) pozwoliła utrzymać jedność Małopolski. Pogłębiający się proces rozbicia dzielnicowego w Polsce nie zniszczył poczucia więzi narodowej, umacnianej w XIII w. podczas licznych konfrontacji z napływającymi z zachodu obcymi przybyszami i wobec rosnącego zagrożenia zewnętrznego (Brandenburgia, Krzyżacy, Tatarzy). Obok pojęcia "naród polski" (gens Polonica), występował termin "Królestwo Polskie" (Regnum Poloniae), oznaczający wszystkie dzielnice dawnego państwa. Istniała więź dynastyczna; we wszystkich dzielnicach - poza Pomorzem rządzili książęta wywodzący się od Bolesława Krzywoustego. Wszystkie ziemie polskie podlegały wspólnej metropolii kościelnej w Gnieźnie. Granice dzielnic były coraz częściej poszerzane przez bogacących się właścicieli ziemskich świeckich i kościelnych, a także wielki handel, dla którego owe granice stawały się coraz większą przeszkodą. Od schyłku XIII w. idea zjednoczeniowa znajdowała coraz więcej zwolenników. Jej wielkim wyrazicielem i realizatorem był Przemysł II, który w 1295 koronował się na króla Polski. Po jego śmierci (1296) większość ziem polskich zjednoczył w swych rękach król czeski Wacław II; dzieła zjednoczenia dokonał Władysław Łokietek, który w 1320 koronował się na króla Polski. Z rozbicia dzielnicowego Polska wyszła w granicach odmiennych niż za Bolesława Krzywoustego. Poza granicami zjednoczonego państwa pozostał Śląsk, który został przyłączony do Czech. Pomorze Gdańskie zajęli Krzyżacy (do Polski wróciło dopiero po wojnie trzynastoletniej 1454-66). Utrzymało swą odrębność Mazowsze. W okresie rozbicia dzielnicowego w Polsce niezależnie od osłabienia władzy zwierzchniej księcia nastąpił znaczny rozwój gospodarczy kraju, powstały nowe miasta, rozwinęła się produkcja rolna i wzrosła stopa życiowa ludności. Decentralizacja władzy i powstanie wielu centrów politycznych spowodowało wzrost liczby ośrodków kulturotwórczych w kraju. [literatura:] • Encyklopdia szkolna. Historia. Warszawa 1993. |
| reklamy |
|
|