| zobacz strony |
|
• encyklopedia broni • kalendarz historyczny • prywatny portal internetowy • cmentarze I wojny • katalog monet • galeria zdjęć |
| KRÓLOWIE ELEKCYJNI |
| ELEKCJA |
|
Elekcja czyli wybór władcy. W Polsce początkowe formy elekcji wykształciły się w okresie dzielnicowym, najpierw w księstwie krakowskim, gdzie możnowładcy świeccy i duchowni - usuwając w 1177 Mieszka III Starego i powołując na tron Kazimierza II Sprawiedliwego - zdobyli prawo decydowania o wyborze władcy. Początkowo wybierano książąt spośród Piastów; w 1291 po raz pierwszy rycerstwo małopolskie powołało na tron krakowski nie-Piasta, króla czeskiego Wacława II z dynastii Przemyślidów. W zjednoczonym państwie polskim (po 1320) obowiązywała zasada dziedziczności. Ponieważ Kazimierz III Wielki nie pozostawił potomka męskiego jego siostrzeniec Ludwik Węgierski, aby zgodnie z wolą Kazimierza Wielkiego objąć tron polski musiał uzyskać zgodę szlachty.
Za Jagiellonów wykształciła się elekcyjność tronu w obrębie panującej dynastii; kandydat na króla był wysuwany przez radę królewską i zatwierdzany przez sejm elekcyjny, w którym uczestniczyła szlachta i przedstawiciele większych miast. Po elekcji nowy władca składał przysięgę i potwierdzał przywileje stanów, a następnie był koronowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego. Zasada wolnej elekcji została ustanowiona w 1506 przy wyborze Zygmunta I Starego, praktycznie zaczęła funkcjonować dopiero po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów.
W okresie pierwszego bezkrólewia ( 1572-73) przyjęto zasadę elekcji viritim. W terminie ustalonym przez sejm konwokacyjny zjeżdżała się na elekcję pod Warszawę szlachta z całej Polski, głównie jednak z ziem bliżej położonych, a więc z Mazowsza. Senat z prymasem jako interrexem obradował w szopie położonej w centrum pola elekcyjnego; izba poselska, do której przedstawicieli wybierano często już podczas samej elekcji, znajdowała się w tzw. kole, otoczonym okopami. Pozostała część szlachty zajmował a namioty położone poza kołem. Kandydatów na króla przedstawiali ich pełnomocnicy (w wypadku kandydatów zagranicznych - posłowie obcych państw) .Do głosowania przystępowano województwami. Rezultaty głosowania przekazywali senatowi posłowie z poszczególnych ziem, a wynik wyborów ogłaszał prymas. Elekt bądź jego przedstawiciele zaprzysięgali artykuły henrykowskie i pacta conventa. Elekcję kończyło wyznaczenie daty sejmu koronacyjnego (odbywanego w Krakowie), na którym dokonywano koronacji nowego władcy i następowało ostateczne objęcie przez niego tronu. Taka forma elekcji wywarła niekorzystny wpływ na funkcjonowanie Rzeczypospolitej. Przewlekłe bezkrólewia dezorganizowały życie państwa, pacta conventa ograniczały kompetencje władzy centralnej, a nie sprecyzowane do końca zasady głosowania województwami i wyboru króla doprowadzały nieraz do podwójnych elekcji i wojen domowych (np. równoczesny wybór Zygmunta III Wazy i arcyksięcia Maksymiliana w 1587). W drugiej połowie XVII i w XVIII w. na elekcji dominowała magnateria zainteresowana w wyborze najsłabszego spośród kandydatów. W XVIII w. wzrosło też znaczenie mocarstw obcych narzucających swoich kandydatów (traktat "trzech czarnych orłów"). Zasadę wolnej elekcji zniosła Konstytucja 3 maja w 1791, pozostawiając tylko elekcję dynastii. [literatura:] • Ecyklopedia szkolna. Historia. Warszawa 1993. |
| WALEZJUSZE |
|
Walezjusze, Valois, dynastia panująca we Francji 1328-1589, boczna linia dynastii Kapetyngów.
W pierwszym okresie rządów Walezjusze toczyli wojnę stuletnią przeciw Anglikom, a następnie - jednocząc i centralizując Francję - doprowadzili ją do świetności politycznej i kulturalnej.
Za ich panowania we Francji ukształtował się typ rządów absolutystycznych (mimo istnienia Stanów Generalnych).
W polityce zagranicznej głównym problemem była rywalizacja z Habsburgami (szczególnie po objęciu w 1516 tronu hiszpańskiego przez Karola V, późniejszego cesarza), przede wszystkim we Włoszech, gdzie 1494-1559 Walezjusze toczyli niepomyślne na ogół wojny.
W okresie rządów Walezjuszów Francję opanowały idee reformacji i w drugiej połowie XVI w. doszło do krwawych wojen religijnych między katolikami a hugenotami.
Wśród władców Walezjuszów największą rolę odgrywali: Ludwik XII (panujący 1498-1515), Franciszek I (1515-47) i Henryk II (1547--59); ostatnim Walezjuszem na tronie francuskim był Henryk III, przez krótki okres król Polski, zwany Henrykiem Walezym. [literatura:] • Ecyklopedia szkolna. Historia. Warszawa 1993. |
| WAZOWIE |
|
Wazowie, Vasa, dynastia szwedzka panująca w Szwecji 1523 - 1654 i w Polsce 1587 - 1668. Nazwa dynastii pochodzi od snopka zboża [szwedzkie vasa] umieszczonego w herbie rodu.
Wazowie wywodzili się z rodziny możnowładczej z Upplandii (kraina, której głównym ośrodkiem jest Uppsala). Założycielem dynastii był Gustaw I Waza, który w 1523 zdobył tron szwedzki jako przywódca zwycięskiego powstania przeciw Danii. Za panowania Wazów Szwecja rozszerzyła swe posiadłości na wybrzeżach Morza Bałtyckiego, kosztem Polski, Niemiec i Danii, a liczne wojny były źródłem dochodów państwowych Szwecji. W walce z opozycją możnowładczą Wazowie opierali się na szlachcie, a nawet na chłopach. W Szwecji ostatnią z dynastii Wazów była królowa Krystyna; po jej abdykacji w 1654 rządy w Szwecji przeszły w ręce sukcesorów Wazów w linii żeńskiej - Wittelsbachów. W Polsce Wazowie panowali jako władcy elekcyjni, dążąc bez większego powodzenia do zapewnienia sobie dziedziczności tronu i wzmocnienia władzy królewskiej. Ich pretensje do tronu szwedzkiego były jedną z przyczyn, które doprowadziły do niekorzystnych dla Polski wojen ze Szwecją. Tylko pierwszemu władcy polskiemu z dynastii Wazów, Zygmuntowi III Wazie, udało się na krótko zasiąść na tronie Szwecji. Ostatnim królem z dynastii Wazów w Polsce był Jan II Kazimierz. [literatura:] • Ecyklopedia szkolna. Historia. Warszawa 1993. |
| WETTINOWIE |
|
Wettinowie, dynastia niemiecka panująca od końca XI w. w Miśni, od 1264 także w Turyngii. W 1423 Wettinowie uzyskali wraz z księstwem sasko-wittenberskim godność elektora Rzeszy, a całość ich posiadłości zaczęto określać historyczną nazwą - Saksonia. W 1485 nastąpił podział dynastii na dwie linie: ernestyńską (starszą), elektorską, panującą w Wittenberdze i w znacznej części Turyngii; albertyńską (młodszą) panującą w Miśnii i północnej Turyngii. Po klęsce elektora Jana Fryderyka w wojnie szmalkaldzkiej cesarz przekazał Wittenbergę i godność elektora linii albertyńskiej (1548). Jej przedstawiciel Fryderyk August został w 1697 królem Polski, jako August II, zwany Mocnym, a po nim tron polski objął jego syn August III, który panował do 1763. Jego wnuk Fryderyk August III dzięki protekcji Napoleona I otrzymał tytuł króla saskiego, a w 1807 został władcą Księstwa Warszawskiego. Wettinowie panowali w znacznie okrojonej Saksonii do 1918. Z kilku gałęzi linii ernestyńskiej, największe znaczenie osiągnęli Koburgowie - dali oni w XIX w. początek dynastiom panującym w Belgii, Portugalii i Bułgarii, a od 1901 w Wielkiej Brytanii. [literatura:] • Encyklopdia szkolna. Historia. Warszawa 1993. |
| reklamy |
|
|